Hipnoz Edilebilirlik Ölçekleri
Dr. Corydon Hammond, Ph.D.
Utah Üniversitesi, Tıp Okulu
Hipnotik hali deneyimlemek bir sürekli dizi üzerindedir ve ya hep ya hiç durumu değildir. İnsanların değişik hipnotik fenomenleri deneyimlemek için hipnotik yeteneklere sahip (bireysel farklılık) olduklarını düşünebiliriz. İnsanların çoğu “ hipnotize edilebilir” ancak biz hipnozda yapabileceklerimiz açısından radikal olarak farklıyızdır. Hipnotik yatkınlık şunları içerir: 1) ideomotor olgu; 2)bilişsel yetenekler (imgelem, rüyalar, yaş gerileme ve hipermenezi); 3) duyumsal dışlama ve inkar (analjezi, negatif halüsinasyon); 4) gerçeğin bilişsel-algısal çarpıtması (pozitif halüsinasyonlar, hiperesthesias, anlamın değişmesi) ve 5) post-hipnotik telkinler (amnezi, post hipnotik telkinlere yanıt vermek). Hipnotik yatkınlığı nesnelleştirmek ve ölçmek için hipnotik yatkınlık ölçekleri bir yöntemdir.
Avantajları: Hipnotik yatkınlık ölçekleri içinde süjeleri hipnotize edilmiş ve hipnotize edilmeye kapasitesi var şeklinde sınıflandıran araştırmalar kullanışlı olmuştur. Ölçekler aynı zamanda, araştırmada karşılaştırmak için kullanışlı standardize edilmiş indüksiyon prosedürleri de sağlarlar. Bir ölçek aynı zamanda klinik ortamda bir teşhis test setine (örn;MMPI ile birlikte) eklenerek ön görüşme aracı olarak da kullanılabilir. Bir ağrı kliniğinde ya da zihinsel sağlık kliniğinde, örneğin, her ne kadar teşhis etmese bile, bu tedavi modeline yüksek oranda yatkın olanları ayırt edecektir.
Dezavantajları: Hipnotik yatkınlık ölçekleri standardize edilmiş, oldukça direktif ve doğası gereği otoriter bir indüksiyon prosedürü içermektedir. Bazı “düşük yatkınlıktaki” bireyler kişiselleştirilmiş daha endirekt bir prosedüre daha da uyumlu ya da izin verici olabilirler. Bu tür hastalar standardize edilmiş bir prosedüre cevap vermekte başarısız olduklarında, hipnozun faydalı olacağına dair inançlarını yitirebilirler. Dahası, son yüzyıldaki araştırmalar gösteriyor ki; süjelerin hipnoza cevap verirliği onları kullanılacak olan bilişsel stratejiler hakkında eğitmekle arttırılabilir. Dahası, bu tür ölçekler tarafından ölçülen hipnotik yatkınlık seviyesi, hipnotik tedaviye olan cevabın tam bir tahmincisi değildir. Standardize edilmiş ölçekler hipnotik yatkınlığın sabit özellik olduğu varsayımına dayanır. Esasında, cevap verebilirlik hipnoz hakkındaki inançlardan, beklentilerden, motivasyondan, ve hipnotist ile olan ilişkiden etkilenebilir.
Hipnotik Yatkınlık Harvard Grup Skalası, Form A
Bu ölçek 1962 yılında basılmış, bireylere ya da gruplara kasetten, ya da süjelere direkt olarak okuyarak uygulanabilir. Prosedür bir saat sürmektedir, bu süre süjelerin kendi kendilerine doldurdukları öznel raporu da içermektedir (kendilerini puanlıyorlar). Puanlar 0-12 arasında değişiyor. İçerdiği on iki madde şu şekilde( dokuz tanesi bireysel olarak uygulanan Stanford SHSS:A ‘dan alınmış): baş düşmesi, el alçaltılması, kol sabitlenmesi, parmak kitlenmesi, kol katılığı, ellerin birlikte hareket etmesi, sözel engellenme, iletişimsel engellenme, bir sineğin vızıldaması halüsinasyonu, göz katalepsi, post hipnotik telkin ve post hipnotik amnezi. Puanlar, bireysel uygulanan ölçeklerle oldukça yüksek değerde tutarlılık göstermiştir. Güvenirlik ,83. Yayımcı: Consulting Psychologists Pres, 577, College Avenue, Palo Alto, CA 94306
Stanford Hipnotik Yatkınlık Ölçeği, Form A ve B
Bu ölçekler, 1959 yılında yayınlanmıştır ve klinik kullanımdan ziyade araştırma amacı taşımaktadır. Bireysel olarak kullanılıyor ve göz sabitleme indüksiyonu kullanıyor. Puanlar 0-12 arasındadır. İçerdiği maddeler; Harvard Grup Skalasında bahsedilen maddelere ve bunlara ek olarak baş düşmesi yerine bedensel eğilmedir. Güvenilirlik ,83. Test süresi 50 dakikadır. Bütün Stanford ölçekleri gözlemlenebilir hipnotik hareketleri ölçmektedir, sübjektif deneyimleri değil. Yayımlayıcı: Consulting Psychologists Pres, 577, College Avenue, Palo Alto, CA 94306
Stanford Hipnotik Yatkınlık Ölçeği, Form C
Bu formda ölçülen olguların çeşidi arttırılmış (motor vurgudan daha iyi bir fantezi örneklemlerine ve bilişsel çarpıtma maddelerine geçildi) ve form daha da zorlaşan maddeler içermektedir. Göz kapatmak indüksiyonu çıkartıldı, araştırmacıya hangi indüksiyon tekniği gerekliyse onu kullanma imkanı tanıdı. İndüksiyonu tepkiyi ölçmekten ziyade, telkinlere verilen tepkiyi ve derinliği ölçüyor. Bireysel olarak kullanılıyor ve Form A ya da Form B’den sonra kullanılabilmektedir. Madde içerikleri; el alçaltma, elleri hareket ettirerek birbirinden ayırmak, sivrisinek halüsinasyonu, tad halüsinasyonu, kol katılığı, rüya yaş gerilemesi, kol sabitliği, anozmi, ses halüsinasyonu, negatif görsel halüsinasyon, post-hipnotik amnezi. Güvenilirlik ,85. Uzunluğu ve oluşumu klinik kullanımını zorlaştırıyor. Yayımcı: Consulting Psychologists Pres, 577, College Avenue, Palo Alto, CA 94306
Stanford Hipnotik Yatkınlık Profil Ölçeği
Değişik hipnotik yetenekleri ölçmek için dizayn edilmiştir. Tek bir yatkınlık puanına yığılmaktansa, (6 ana genel kategoride) bireyin ayrımsal hipnotik özelliklerini belirlemek için kullanılmaktadır. Ölçekler çok bilişsel odaklıdır. İki form vardır ancak yapısal olarak birbirlerine paralel değildir, birbirlerinin tamamlayıcıları olarak gözükebilirler. Form I’deki maddeler: el analjezi, müzik halüsinasyonu, anozmi, yemeğin geri çağrılması, ışık halüsinasyonu, rüya, agnozi (ev), aritmetik yetersizlik ve post hipnotik sözel kompülsiyon. Form II’deki maddeler: sıcak halüsinasyonu, bir yaş gününe gerileme, saatin kayıp kolu, rüya, agnozi (makaslar), kişilik değişimi ve post hipnotik otomatik yazma.
Kısıtlamalar: Daha önce başka bir ölçek ile test edilmeli ve hipnotik cevap verebilirliliğin yüksek Yayımcı: Consulting Psychologists Pres, 577, College Avenue, Palo Alto, CA 94306
Çocuklar ve Yetişkinler için Stanford Hipnotik Yatkınlık Ölçeği:
Stanford Ölçeklerinin daha kısa bir versiyonu. 25 dakika sürüyor. Klinik ortamlarda kullanımı için. Bireysel olarak veriliyor ve içeriği; elleri birlikte hareket ettirmek, rüya, yaş geriletme, post hipnotik telkin ve amnezi. Çocuklar için olan(6-16 yaş); klinik ölçeğin içeriği, el alçaltma, kol katılığı, görsel ve işitsel halüsinasyonlar (TV), rüya, yaş gerilemesi ve psikohipnotik cevap. 4-8 yaşları arasındaki çocuklar için de aynı maddeleri içeren bir versiyonu mevcuttur. Yetişkin versiyonu; E.R. Hilgard ve J.R. Hilgars, Hypnosis in the reliefed of pain. Los Altos CA: William Kaufman, 1975, s.209-221. Yetişkin ve çocuk ölçekleri de W.E. Edmonston The Induction of Hypnosis New York: Wiley ,1986 s.344-355’te bulunabilir.
Çocukların Hipnotik Yatkınlığı Ölçeği
Bu uzun, bireysel uygulanan 22 maddelik bir ölçektir. 12 maddesi SHSS:A dan alıntıdır. Diğer on maddenin içeriği: televizyon halüsinasyonu, soğuk halüsinasyonu, anestezi, tad halüsinasyonu, parfüm halüsinasyonu, görsel tavşan halüsinasyonu, yaş gerilemesi, rüya ve post hipnotik telkin. 5-16 yaş arasındaki çocuklar için dizayn edilmiştir. Güvenilirlik ,92dir. Yayımcı: Psychologists Pres, 577, College Avenue, Palo Alto, CA 94306
Hipnotik indüksiyon profili
Bu ölçek klinik ortamlarda kullanmak için dizayn edilmiş altı maddelik bir ölçektir. Sadece 5-10 dakika almaktadır. Geçerlik ,76dır ancak malzeme değişkendir bu yüzden güvenirliğinde bazı engeller vardır. SHSS:A ile korelasyonu sadece 22-32 arasındadır.
Yayımcı: Psychologists Pres, 577, College Avenue, Palo Alto, CA 94306
Barber Telkin edilebilirlik ölçeği:
Sekiz maddelik bir ölçektir (0-3 arasında puanlarla 0-24 arasında toplam bir puan alınabilir). Maddeler: kol alçaltma, kol sabitleme, el kilitleme, susama halüsinasyonu, sözel engelleme, vücut hareketsizliği, post hipnotik benzeri cevap ve seçici anamnez. Çok otoriterdir. Hipnotik indüksiyonla ya da indüksiyonsuz kullanmak üzere tasarlanmıştır ve olgunun katı hipnotik indüksiyon olmadan verilebileceğini göstermek için dizayn edilmiştir. Bir kopyası W.E. Edmonston, Hipnoz İndüksiyonu. New York : John Wiley 1986 s. 369-374.
Yaratıcı Hayal Ölçeği
Bu ölçek bireysel ya da grup olarak uygulanabilir ve klinik ya da araştırma amaçları için uygulanabilir. Barber’in ölçeğinden daha az tehdit edici ve daha izin vericidir. Doğasından bayağı bilişseldir ve temel olarak hayal etme kapasitesini mi yoksa telkine olan tepkiyi mi ölçtüğü tartışılmıştır. 10 madde içermektedir; kol ağırlığı, el kaldırma, parmak anestezisi, su halüsinasyonu, işitsel, tadsal halüsinasyon, zaman çarpıtması, yaş gerilemesi ve zihin-vücut rahatlaması. Kendi puanlaması (0-4) de dahil olmak üzere 0-40 arasında değişen bir puan alır. Güvenilirlik ,82. Ölçek indüksiyon prosedürünü ölçmez. Bir kopyası .E. Edmonston, Hipnoz İndüksiyonu. New York : John Wiley 1986 s. 374-381 bulunabilir.
Wexler- Alman Dolaylı Hipnotik Yatkınlık Ölçeği
Bu ölçek, Stanford hipnotik yatkınlık ölçeği Form A’nın ve Harvard grup ölçeğinin bir uyarlamasıdır. Kendi kendini puanlama ölçeği (toplam puan 0-12 arasında) ve bireysel ya da gruplara uygulanabilir. Direkt dil yerine dolaylı dil kullanılır, otoriter bir dil. Güvenilirlik verisi belli değildir. (Harvard grup araştırması ile yapılan karşılaştırmada bazı bireylerin direkt telkinli yaklaşıma daha yatkın olduğunu ve bazılarının en iyi dolaylı telkine cevap verdiği belirtilmiştir ve bu da normal bir dağılım gibi gözüküyor.
Trans ve Tedavi, Spiegel e Spiegel, Washington; APA Yayınları, 1987
İndüksiyon
Kolların sandalyenin kolçağında dinlenirken ve ayakların yukarıdayken mümkün olduğunca rahatla. Sol kola dokunun.
Yukarı odaklanmak: Şimdi bana doğru bak. Başını bu konumda tutarken kaşlarına doğru yukarı bak- şimdi de kafanın tepesine doğru.
Göz- yuvarlanması: Yukarı bakmaya devam ederken, göz kapaklarını yavaşça kapat. Tamam… Kapat.. Kapat.. Kapat.. Kapat.
Göz kapaklarını kapalı tut ve yukarı bakmaya devam et. Derin bir nefes al, tut… Şimdi, nefes ver, gözlerinin dinlenmesine gözlerini kapalı tutarken izin ver ve vücudunun uçmasına izin ver. Bir süzülme hissi hayal et, aşağı sandalyeye doğru bir süzülme… Mutlu bir şey olacak ve bu süzülme ile ilgili hoş bir duygu.
Kol kaldırma Yönergeleri: Sen bu süzülme üzerine odaklanırken, ben senin sol koluna ve eline odaklanacağım. Bir süre içinde sol elinin orta parmağına dokunacağım. Bunu yaptıktan sonra, o parmakta hareket duyumları geliştireceksin. Sonra, hareketler yayılacak, sol elinin hafif hissetmesine sebep olacaktır, ve sen ona yukarı doğru süzülmesine izin vereceksin. Hazır mısın? Parmağa ve kola dokunun. Önce bir parmak, sonra öteki. Bu sonsuz hareketler gelişirken, elin hafif bir konuma süzülecek. Bileği işaretleyin.. Elinin bir balon gibi hissetmesine izin ver. Gitmesine izin ver. Ona yukarı doğru süzülmesine izin verme gücün var. İşte böyle. Ona yardım et. Sadece süzülmesine izin ver. Şimdi kolunu bu şekilde yerleştireceğim böyle…Kolu, doğal, rahat bir şekilde yerleştirin, dirsek kolçakta dinlensin, kolu yönlendirin) ve bu halde kalmasına izin ver.
Post hipnotik Yönergeler
Esasında, ben sana gözlerini açma sinyalini verdikten sonra bile o konumda kalmaya devam edecek. Gözlerin açıldığında ve ben elini aşağı koyduğumda bile, şimdi olduğu yere geri süzülecek. Bu duygu hakkında enteresan bir şey bulacaksın. Sonra, ben senin sol bileğine dokunduğum zaman kendi her zamanki hissin ve kontrolün geri dönecek. Gelecekte oto hipnoz için her kendine sinyal verdiğinde birden başlayıp sayarken gözlerin yukarı kayacak, ve 3’e gelince göz kapakların kapanacak ve çok rahat dinlenmiş bir transta hissedeceksin. Bu deneyimi her sefer ve her sefer daha fazla kolay bulacaksın. Şimdi geri saymaya başlayacağım. İki denince gözlerin tekrar yukarı kayacak, göz kapakların kapalı halde. Bir denince çok yavaşça açılmalarına izin ver. Tamam, bu durumda kal ve şu an sol kolunda ve elinde ne tür fiziksel hisler olduğunu tanımla.
Post hipnotik Test
Gıdıklanma: Rahat mı? Herhangi bir gıdıklanma hissinin farkında mısın?
Disosiasyon: Sol elin, sanki sağ elin gibi vücudunun bir parçası değilmiş gibi hissediyor mu? (Sol elin, sağ elinin bileğine bağlılığını hissettiği gibi bir bağlılık hissediyor mu? Bir fark var mı?
Kaldırma: Şimdi şunu fark et. Sol elin sandalyeye dokunana kadar alçalt ve bir tepki bekle. 5-10 saniye bekle.
Birinci koşullanma: Şimdi başını döndür. Sol eline bak ve ne olacağını seyret (5-10 saniye bekleyin)
İkinci koşullanma: Sol eline konsantre olurken, onun büyük hafif bir balon olduğunu hayal et (5-10 saniye bekleyin)
Üçüncü koşullanma: Şimdi, onu bir balon olarak hayal ederken sanki bir balonmuş gibi hareket etmesine izin ver. İşte böyle, onun hakkında büyük düşün. (5-10 saniye bekleyin)
Dördüncü koşullanma: Bu bir aktör olmak için şansın. Elini bir balon gibi düşün ve sanki bir balonmuş gibi düşün. İşte böyle, şimdi oraya çıkmasına izin ver. Devam et ve onu yukarı koy. Onu kandır.
Kontrol ayrımı: Yukarı konumda dururken,karşılaştırma için sağ elini kaldır. Şimdi sağ kolunu aşağı koy. Sağ elindeki, sol eline kıyasla, hislerin farklılığından haberdar mısın? Örneğin, biri ötekinden daha ağır mı? Kollarını kontrol etme hissinde herhangi bir değişiklik hissediyor musun?
Eğer evetse, hangi kolunda daha fazla kontrol hissettin?
Eğer hayırsa, şimdi bir daha deneyelim. Kolu sandalyeye geri koyun ve soruyu tekrarlayın, kolun bir balon gibi yükselmesine izin ver. Eğer tekrar hayır derse, yukarı kısmı tekrarlayın.
Sonlanma: Şuna dikkat et. sonlanma sinyali ver. Sıkı bir yumruk yap (Bileği tutun, kolu alçaltın ve yumruğu açın, dirseği gitmesine izin verin, ön kola dokunun, sonra bileten parmaklara kadar). Önceden iki kol arasında bir kontrol farkı vardı. Bu farklılık hala var mı, yoksa kayboluyor mu? (sonu vurgulamak için sert basın) Eğer hayırsa, birkaç yumruk yap. İşte böyle. Yumruğunu aç ve elini aşağı koy. Şimdi, aynı anda iki elinle birden yumruk yap. Kollarının önünü yukarı kaldır birkaç kere ve bana onları kontrol etmede aynı hissi yaşayınca haber ver.
Amnezi: Gördüğün kadarıyla kontrolde ilintili bir farklılık var. Bunun nedeniyle ilgili hiçbir fikrin var mı? Benim söylediğim ya da yaptığım herhangi bir şey buna sebep olabilir mi?
Süzülme Hissi: Daha önce sol kolun yukarı gittiğinde, herhangi bir fiziksel his algılandın mı sanki bir hafiflik, süzülme hissi ya da zıplama gibi, sol kolunda ya da sol elinde? Bu tür benzer hislerin vücudunun herhangi bir yerinde ; ör. Kafa, boyun, göğüs, karın, kalça, bacak ya da başka herhangi bir yerinde bu histen haberdar oldun mu yoksa sadece sol kolunda ya da sol elinde mi?
İndüksiyon Puanı Profil Sınıfı
Yüksek 14-16 Intact ER|
Orta 10-13 LEV| > 0
Düşük 6-9 CD|
Yok 0-5
__________________ Hafif LEV =0
ER= göz kayması Decrement CD=0
LEV= leviasyon Özel sıfır ER=0
CD= kontrol ayrımı CD> 0
Increment LEV > Erin 1,5 üstünde
Değerlendirme Formu
İsim ______________________________________________ Tarih _________________
Yaş _____________ Sıra Başlangıç _____________Önceki __________Zaman ______
Süjenin konumu Sandalye-tabure Koltuk Sandalye Ayakta
Madde
A Yukarı odaklanmak 0 – 1 – 2 – 3 – 4
B Yuvarlanma 0 – 1 – 2 – 3 – 4
C Squint 0 – 1 – 2 – 3 – 4
D Göz-yuvarlanma İşareti( yuvarlanma /) 0 – 1 – 2 – 3 – 4
E ___ (x1/2) S. Kol Kaldırma Yönerge 0 – 1 – 2 – 3 – 4
F Rahat ____________ Gıdıklanma _____
G____ Disosiasyon 0 – – 1 – 2
H____ Kaldırma koşullama yok 3 – 4
(post indüksiyon) 1.ci koşullanma 2 – 3
2.ci koşullanma 1 – 2
3.cü koşullanma 1
4.cü koşullanma 0-
I___ Kontrol ayrımı 0 – – 1 – 2
J___ Sonlandırma 0 – – 1 – 2
K__ Amneziden Sonlandırma 0 – – 1 – 2
ya da No-test
L___ Süzülme Hissi 0 – – 1 – 2
Özet
________ İndüksiyon Puanı Profil Seviyesi 0 – 1 – 2 – 3 – 4 – 5
___ Hafif ____ Sıfır ____ Intact
_____ Dakikalar ____ Decrement _____ Özel Sıfır ____ Increment
